WYKŁADY
PISMA ŚWIĘTEGO

Tom 5 - Pojednanie pomiędzy
Bogiem a człowiekiem
(Click on chapter number to go to text.)

WYKŁADY
PISMA ŚWIĘTEGO

“Ścieżka sprawiedliwych, jako światłość jasna, która im dalej,
tym bardziej świeci aż do dnia doskonałego.”

TOM V

Pojednanie
pomiędzy
Bogiem a człowiekiem

“Boć jeden jest Bóg, jeden także pośrednik między Bogiem i ludźmi, człowiek Chrystus Jezus. Który dał samego siebie na okup za wszystkich, co jest świadectwem czasów jego.” “Ale się też chlubimy Bogiem przez Pana naszego Jezusa Chrystusa, przez któregośmy teraz pojednanie otrzymali.” 1 List do Tymoteusza 2:5-6; List do Rzymian 5:11

ZRZESZENIE WOLNYCH BADACZY PISMA ŚWIĘTEGO

WYDAWNICTWO “NA STRAŻY”

Kraków, ul. św. Filipa 13/16

ISBN 83-87904-10-4

PRACĘ TĘ POŚWIĘCONO

DLA POŻYTKU

JEGO OFIAROWANYCH ŚWIĘTYCH

WYCZEKUJĄCYCH PRZYSPOSOBIENIA SYNOWSKIEGO

I

“WSZYSTKICH, KTÓRZY NA KAŻDYM MIEJSCU WZYWAJĄ

IMIENIA PAŃSKIEGO”,

“DOMOWNIKÓW WIARY”

A TAKŻE

WZDYCHAJĄCEMU I CIERPIĄCEMU STWORZENIU, OCZEKUJĄCEMU

OBJAWIENIA SIĘ SYNÓW BOŻYCH.

Ażeby wszyscy poznali, jaka jest społeczność tajemnicy, która od początku

świata była ukryta w Bogu.” “Którą hojnie pokazał przeciwko nam we

wszelkiej mądrości, oznajmiwszy nam tajemnicę woli swojej według

upodobania swego, które był postanowił w samym

Sobie, aby w rozrządzeniu zupełności czasów

w jedno zgromadził wszystkie rzeczy

w Chrystusie”

Efezj. 3:4,5,9; 1:8-10.

Książkę tę napisał w 1899 roku Pastor Charles T. Russell.

“Pojednanie pomiędzy Bogiem a człowiekiem”

PRZEDMOWA AUTORA

PIERWSZE WYDANIE niniejszego tomu zostało wydrukowane w roku 1899. Obecnie [r. 1916 – przyp. tłum.] znajduje się on w posiadaniu wielu z ludu Bożego w wielu językach, w całym cywilizowanym świecie. Liczne listy świadczą o doznanej z przeczytanych stron pomocy w wytłumaczeniu Bożej Prawdy – wyjaśnieniu Biblii. Niektórym dzieło to pomogło w zrozumieniu jednego zagadnienia, niektórym innego, a niektórym wszystkich. Rozdział zatytułowany “Niepokalany”, który nawiązuje do przyjęcia przez naszego Pana ziemskiego stanu, gdy narodził się jako dziecię w Betlejem, przyciągnął szczególną uwagę czytelników i zdaniem licznych osób rozjaśnia on wiele tematów tak biblijnych jak i naukowych.

Znamienny jest fakt, że poprzez przyjęty w nim system teologii, który przyznaje swą własną omylność, który prosi i spodziewa się Boskiego kierownictwa i światła aż do końca wędrówki Kościoła, niniejszy tom napisany 19 lat temu nie wymaga zbyt wielu poprawek, by znaleźć się w zupełnej zgodzie z ostatnimi myślami badaczy Biblii odnośnie nauk Słowa Bożego.

Myślą przewodnią tego tomu jest cena okupu. Widać, że nauka ta, z której promieniują wszystkie inne nauki dotyczące naszego zbawienia, została w znacznym stopniu zagubiona, zaciemniona od czasów, gdy zasnęli apostołowie aż do czasu obecnego. Badacze Biblii przekonali się, że okup jest kluczem otwierającym całą Biblię, kluczem, który szybko ocenia, co jest prawdą, a co błędem.

Nie jest dziwne, że przy takim docenieniu tego zagadnienia i przy tak uważnym jego studiowaniu, poglądy nasze na jego temat stają się coraz jaśniejsze. Stwierdzenia Biblii dotyczące okupu nie zmieniły się, nie zmieniła się też nasza pewność co do nich; stały się one natomiast jaśniejsze, <str. ii> rozumiemy je dziś lepiej. Uważamy, że biblijne wypowiedzi na ten temat są nieomylne. Jednak dlatego, że my nie jesteśmy nieomylni, nasze poglądy mogą się poszerzyć w miarę, jak badamy Pismo Święte i tego, jak – zgodnie z obietnicą – jesteśmy prowadzeni duchem świętym ku zrozumieniu. Nie sprzeciwiamy się ciągłemu rozwojowi Boskiego planu, lecz cieszymy się nim. Nie musimy za nic przepraszać. Okup widnieje przed nami coraz wspanialej, z każdym nowym promieniem Bożego światła.

Rozumiemy dziś, że nasz Pan Jezus opuścił niebiańską chwałę, aby dokonać dzieła wykupienia Adama i jego rodu. Rozumiemy, że Jego zmiana natury z istoty duchowej na ludzką miała na celu umożliwienie mu złożenia okupu – doskonały człowiek za doskonałego człowieka – antilutron, czyli ceny równoważnej. Rozumiemy, że Jezus oddał samego siebie, by stać się ceną okupową za wszystkich, gdy poświęcił się w Jordanie w wieku 30 lat. Następnie składał On cenę okupu poprzez oddawanie swego życia, które we właściwym czasie miało stać się ceną okupową za Adama i jego rodzaj. Pan Jezus zakończył to dzieło składania, poddawania i ofiarowania życia oraz dozwalania, by Mu zostało ono odebrane, gdy na krzyżu zawołał: “Wykonało się!” Nic więcej nie mogło być złożone ponad to, co zostało złożone – okup, równoważna cena za ojca Adama. Lecz owa cena wyrównująca rachunek Adamowy nie została przekazana natychmiast, gdyż oznaczałoby to natychmiastowe przekazanie Adama i całego grzesznego rodzaju ludzkiego Jezusowi. Cena ta została jedynie złożona w rękach Boskiej sprawiedliwości jako depozyt na koncie Tego, który umarł, aby mógł On ją później zastosować zgodnie z planem Bożym. Pan nasz został wzbudzony z grobu jako istota duchowa o boskiej naturze, co stanowiło nagrodę za Jego wierność Bogu w dziele ofiarniczego poddawania swego życia ziemskiego. “Dlatego Bóg wielce go wywyższył i obdarzył go imieniem, które jest ponad wszelkie imię”.

Powołanie Kościoła nie stanowi dodatkowej ceny okupu, ani też nie jest po to, by dodać cokolwiek do tego, co dał sam Jezus; On sam bowiem zupełnie wystarcza. Zaproszenie dla Kościoła dane jest w tym celu, aby jego członkowie okazali, że są tego samego ducha, usposobienia, jakie miał Jezus – za wszelką cenę czyniąc wolę Ojca, aż do śmierci. Ci też, którzy okażą te cechy, mogą być przyjęci przez Ojca jako członkowie Królewskiego Kapłaństwa, stanowiąc klasę Oblubienicy, której Jezus jest Głową i chwalebnym Niebiańskim Oblubieńcem. Wymagane jest to, by podporządkowali się oni Bogu w tym samym Przymierzu, <str. iv> jakie zawarł Jezus: “Zgromadźcie mi świętych moich, którzy ze mną uczynili przymierze przy ofierze” – Psalm 50:5.

Ale dopiero wtedy, gdy zostaną oni powołani, wybrani i okażą się wiernymi, a także znajdą się w chwale, nadejdzie czas, aby Chrystus i klasa Jego Oblubienicy objęli władzę nad światem w celu jego podniesienia. I dopiero wówczas właściwe będzie, aby Zbawiciel przekazał Bożej sprawiedliwości zasługę swej śmierci, którą złożył był w Jego rękach, gdy umierając wyrzekł słowa: “Ojcze, w ręce twoje oddaję ducha mego”, tzn. moje życie i wszystkie z nim związane prawa. A kiedy ta cena okupu zostanie oficjalnie przekazana sprawiedliwości przy końcu obecnego Wieku, nie będzie już depozytem, którym dysponuje Zbawiciel, lecz będzie dana w zamian za Adama i jego rasę. Zostaną oni natychmiast przekazani przez Ojca Synowi, aby jego Tysiącletnie Królestwo mogło się rozpocząć i aby wszystkie narody ziemi były mu poddane w celu przywrócenia ich ze stanu grzechu i śmierci do stanu utraconego w Adamie, do tego wszystkiego, co przywrócił dla człowieka Jezus, gdy oddał swe życie.

Członkowie Kościoła zawierają przymierze, którego celem jest ofiarowanie ziemskiego życia i jego wszystkich praw, po to, by mogli stać się Nowymi Stworzeniami w Chrystusie i współdziedzicami z Nim na poziomie natury duchowej.

To właśnie na podstawie tego przypisania naszych przyszłych błogosławieństw restytucji i naszego osobistego poświęcenia się Panu przyprowadził nas nasz Odkupiciel, w swej roli Najwyższego Kapłana i Orędownika, w taki stan udziału w planie Ojca, że możemy otrzymać spłodzenie z ducha świętego, przestać zaliczać się do rodziny ludzkiej i stać się częścią rodziny duchowej, której Jezus jest Głową. Wszyscy członkowie Kościoła są zatem współuczestnikami Jezusowego dzieła samoofiarowania, w którym my oddajemy się Panu, a On jako Boski Najwyższy Kapłan ofiarowuje nas jako część swojej własnej ofiary. W ten sposób “dopełniamy ostatków ucisków Chrystusowych”. W ten sposób cierpimy z Nim, abyśmy mogli z Nim królować. Dopiero wtedy, gdy wszyscy spłodzeni z ducha zakończą swe życie, zasługa Chrystusowa, złożona w depozyt na ręce sprawiedliwości w momencie Jego śmierci i użyta jako hipoteka dla Kościoła, zostanie uwolniona z tego obciążenia i będzie mogła być zastosowana w pełni za Adama i jego rasę na warunkach Nowego Przymierza.

Gdybyśmy pisali ten tom ponownie, to w niektórych miejscach zmienilibyśmy pewne sformułowania zgodnie z myślami przedstawionymi powyżej. Prosimy, by czytelnicy o tym pamiętali. Różnice te nie są takie, że należałoby określić wyrażenia użyte wcześniej w naszej książce jako błędne, ale nie są one tak pełne i jasne, jak mogłyby być, gdybyśmy pisali ją dziś.

Prosimy też czytelników, by zapoznali się z przedmową autora do VI tomu “Wykładów”, w której znajdują się uaktualnione uwagi na temat Nowego Przymierza.

Wasz sługa w Panu,
Brooklyn, N.Y., Charles T. Russell
1 października 1916 r.

PRZEDMOWA WYDAWCÓW

Już w kilka miesięcy po wydaniu pierwszego nakładu Pojednania pomiędzy Bogiem a człowiekiem amerykańska prasa powszechna, bardziej niż dziś zainteresowana tematyką religijną, wydała wiele pozytywnych recenzji na temat tego dzieła C.T. Russella. W opinii korespondentów prasowych kilkunastu* gazet, ta nowa książka cechowała się ujmującą wiernością Pismu Świętemu i pełnym szczerej czci podejściem do szukania odpowiedzi na nurtujące chrześcijaństwo pytania teologiczne. Wyrażano przekonanie, że zawarta tu prezentacja tych ważnych zagadnień jest łatwa do zrozumienia oraz że książka wyjaśnia w prosty sposób tematy, jakie od dawna już zastanawiały chrześcijan. Mimo, że polemizuje ona i szczegółowo wykazuje bezpodstawność wielu panujących powszechnie poglądów, to jednak robi to w sposób uprzejmy, łagodny, w duchu poszukiwania prawdy, a nie w duchu walki.

“Ogólny wpływ, jaki wywiera ta książka na czytelnika szukającego wyjaśnienia tematów do tej pory niejasnych, jest w pełni zadowalający. Pobudza ona wiarę i wzmacnia nadzieje, które są tak cenne dla każdego poważnego i myślącego umysłu. Ton książki cechuje się szacunkiem i dobrocią i niechybnie przyniesie zadowolenie wielu obciążonym wątpliwościami sercom.” (Jacksonville Times Union-Citizen)

“Po przeczytaniu tej książki i przeanalizowaniu zawartych w niej licznych cytatów biblijnych, myślący chrześcijanin zapyta sam siebie: Gdzie byłem do tej pory? O czym myślałem? Czemu nie dostrzegłem tego piękna, zgodności i logiki Słowa Bożego?” (Indianapolis Sentinel)

Wydając nowy przekład V Tomu Wykładów Pisma Świętego pragniemy, by ten duch szczerego poszukiwania prawdy udzielał się jego czytelnikom, by pobudzał do dalszego zgłębiania Słowa Bożego oraz wzrastania w łasce i znajomości.

Wydawcy, Czerwiec 2002

SPIS TREŚCI

Wykład I
“FAKT I FILOZOFIA POJEDNANIA”

Stanowi podstawę chrześcijańskiej doktryny z biblijnego punktu widzenia – Trzy spojrzenia na zagadnienie – Pogląd “ortodoksyjny”, pogląd “heterodoksyjny” i pogląd biblijny, który łączy i godzi dwa poprzednie – Sprzeczność teorii ewolucji z prawdą o tym zagadnieniu – Zadośćuczynienie Boskiej sprawiedliwości – Obecnie trwające pojednanie Kościoła – Pojednanie świata w przyszłości – Wspaniałe, ostateczne skutki, gdy Pośrednik ustąpi ze swojego tronu i królestwa. 15

Wykład II
“AUTOR POJEDNANIA”

Wszechmocny, Jahwe – Zbawiciel grzeszników, przez Chrystusa – “Godzien jest Baranek” – “Samoistny” – “Jestem” – Błędna tradycja – Oparta na fałszerstwie – Jedność Ojca i Syna wykazana w sposób biblijny – Biblijne użycie słowa “Jahwe” i tytułu “Pan” – Słowo “Bóg” w Starym Testamencie – w Nowym Testamencie – Zgodne świadectwo biblijne – “Kto mnie widzi, widzi i ojca” – “Nie poczytał sobie tego za drapiestwo równym być Bogu” – “Mamy jednego Boga Ojca i jednego Pana Jezusa Chrystusa”. 33

Wykład III

POŚREDNIK POJEDNANIA
JEDNORODZONY

Kim on jest? – Logos, jeden z bogów – Jednorodzony Boga Jahwe – Świadectwo Biblii – “Który był bogaty” – “Pierwej niż Abraham był, jam jest” – “Pierwszy i ostatni” – “Jahwe mię miał na początku” – Logos “stał się ciałem” – Nie był wcielony – Poniżył samego siebie – “Dla nas stał się ubogim, będąc bogatym” – W tym świadectwie nie ma obłudy – Postępowanie naszego Pana nie było zwodnicze – “Święty, niewinny, niepokalany, odłączony od grzeszników”. 83

Wykład IV

POŚREDNIK POJEDNANIA
NIEPOKALANY

Wyjaśnienie pozornie sprzecznych wersetów – Bezpodstawność rzymskokatolickiej doktryny o niepokalanym poczęciu Marii – Narodzenie Jezusa odłączonego od grzeszników niezbędnym elementem Boskiego Planu – W innym przypadku złożenie okupu byłoby niemożliwe – Najnowsze odkrycia naukowe dotyczące jedności życia i protoplazmy – Logos uczyniony ciałem – Narodzony z kobiety, lecz niepokalany – W jaki sposób niedoskonała matka mogła zrodzić niepokalanego Syna – Ta sama zasada pokazana w innych aspektach Boskiego Planu, potwierdzona przez Pismo Święte. 97

Wykład V

POŚREDNIK POJEDNANIA
“PODOBNY BRACIOM” I “KTÓRY MOŻE
WSPÓŁCZUĆ ZE SŁABOŚCIAMI NASZYMI” 

Kim są “jego bracia” – Na czym polegało podobieństwo – W jaki sposób był “skuszony we wszystkiem na podobieństwo nas, oprócz grzechu” – Kuszenie na puszczy – Podobieństwo do naszych pokus – Niektóre z nich “zwiodłyby (by można) i wybrane” – W jakim sensie nasz Pan został “przez ucierpienie doskonałym uczyniony” – Choć był Synem, nauczył się posłuszeństwa – W jaki sposób został uczyniony na podobieństwo grzesznego ciała – Ale bez grzechu – W jaki sposób może współczuć. 107

Wykład VI

POŚREDNIK POJEDNANIA
SYN DAWIDA I PAN DAWIDA

W jaki sposób był synem Dawida – Pochodzenie Józefa od Salomona – Pochodzenie Marii od Natana – Poniżenie wywyższonych, wywyższenie poniżonych – Dlaczego Chrystus jest Panem Dawida – W jaki sposób był i korzeniem i latoroślą Dawida – Znaczenie tytułu “ojciec wieczności” – Jak został zdobyty i jak ma być stosowany – Kim są dzieci Chrystusa – Kościół jako Jego “bracia” – Dzieci Boga i Ojca naszego Pana Jezusa Chrystusa. 129

Wykład VII

POŚREDNIK POJEDNANIA
“SYN CZŁOWIECZY”

Czego ten tytuł nie oznacza – Co ten tytuł oznacza – Niezaprzeczalny zaszczyt, do którego nikt inny nie ma prawa – Syn Człowieczy w oczach świata – Poglądy Piłata, Rousseau i Napoleona – Znaczenie słów “nie mający piękności, czemużbyśmy go żądać mieli” oraz “oblicze jego było zeszpecone” – “Najpiękniejszy między tysiącami” – “Wszystko w nim rozkoszne”. 149

Wykład VIII

DROGA POJEDNANIA
ŚWIĘTY DUCH BOŻY

Działanie ducha świętego – Teraz i w Wieku Tysiąclecia – Różne imiona opisujące ducha świętego: “Duch miłości”, “Duch prawdy” itd. – Przeciwstawione duchowi niepobożnemu, “duchowi błędu”, “duchowi bojaźni” itd. – Zastosowanie zaimka osobowego – Znaczenie słowa “duch” – “Bóg jest duchem” – “Jeszcze nie był dany duch święty” – Dary ducha – Przemieniająca moc ducha świętego – Duch “pod miarą” i “nie pod miarą” – “Duch świata”, Antychryst – Walka pomiędzy nim a duchem świętym – Duchowe zmagania wewnętrzne i zewnętrzne świętych – Duch, który “pożąda ku zazdrości” – Wyuczeni przez ducha – Parakletos, pocieszyciel – Wprowadzi was we wszelką prawdę i zupełność pojednania – Kierownictwo ducha pomimo ustania cudownych darów. 163

Wykład IX

CHRZEST, ŚWIADECTWO I PIECZĘĆ
DUCHA POJEDNANIA

Duchowy chrzest, tylko jeden – W trzech częściach – Znaczenie tego chrztu – “Klucze królestwa niebieskiego” – Obietnica innego chrztu ducha dla “wszelkiego ciała” – Jego znaczenie – Modlitwa o ducha – Świadectwo ducha – Jego znaczenie – Bez niego pokój z Bogiem jest niemożliwy – Niewielu wie, czy je ma, czy nie – “To właśnie pragnę wiedzieć” – Jak rozpoznać świadectwo ducha – Różnice w rozrządzaniu – Świadczenie ducha – “Poświęceni przez ducha” – “Napełnieni duchem” – Pieczęć ducha – “Obietnica”, którą pieczętuje – Aż do dnia wybawienia – Najwyższe osiągnięcie, do którego należy dążyć – I utrzymać je. 209

Wykład X

DUCH ZDROWEGO ZMYSŁU

Duch Boży wśród Jego ludu usuwa ducha bojaźni – Ogół ludzkości nie jest zdrowy pod względem umysłowym i fizycznym – W jakim sensie duch święty jest duchem zdrowego zmysłu – Działania prowadzące do tego skutku – Dowody ducha zdrowego zmysłu. 249

Wykład XI

ŚWIĘTY DUCH POJEDNANIA
ROZPATRZENIE PRZYPUSZCZALNYCH ZASTRZEŻEŃ

Rozpatrzenie pozornie sprzecznych wersetów – Ducha nie zagaszajcie – Nie zasmucajcie ducha świętego – Duch prawdy – Pocieszyciel – Napełnieni duchem świętym – Kłamanie duchowi świętemu – Kuszenie ducha Pańskiego – Grzech przeciwko duchowi świętemu – “Rzekł Duch” – “Zdało się duchowi świętemu” – “Zawściągnieni od ducha świętego” – “Duch święty świadczy” – “Duch święty postanowił was biskupami” – Duch święty nauczycielem – “Pomazanie od onego Świętego” – Duch dopomaga mdłościom naszym – W jaki sposób duch strofuje świat – “Przez to poznawajcie ducha Bożego” i “ducha Antychrysta”. 263

Wykład XII

PRZEDMIOT POJEDNANIA – CZŁOWIEK

Czym jest człowiek? – Odpowiedź “ortodoksyjna” – Odpowiedź naukowa – Odpowiedź biblijna – Ciało człowieka – Duch człowieka – Ludzka dusza – Zamieszanie spowodowane błędnym przekładem – Rozmnażanie dusz – Czym jest “Szeol”, “Hades”, do którego idą wszystkie dusze na czas pomiędzy śmiercią a powstaniem z martwych? – Rozważanie kolejnych wersetów Pisma Świętego. 301

Wykład XIII

NADZIEJE ŻYWOTA WIECZNEGO I NIEŚMIERTELNOŚCI
ZAPEWNIONE PRZEZ POJEDNANIE

“Troskliwe wyglądanie” i nadzieje wzdychającego stworzenia nie są dowodami – Obietnice i wykonanie pojednania jako dowody – Odrębność i różnica – Czy dusza ludzka jest nieśmiertelna, czy też ma nadzieję stać się nieśmiertelna? – Czy aniołowie są nieśmiertelni? – Czy Szatan jest nieśmiertelny? – Życie i nieśmiertelność wywiedzione na jaśnię przez Ewangelię – Greckie słowa przetłumaczone w Piśmie Świętym jako “nieśmiertelny” i “nieśmiertelność” – Różnice pomiędzy nadzieją Kościoła a nadzieją dla zbawionego świata. 383

Wykład XIV

KONIECZNOŚĆ POJEDNANIA – PRZEKLEŃSTWO

“Przekleństwo” jest złem teraźniejszym, a nie przyszłym – Gdzie i dlaczego klątwa spadła na wszystkich – Kiedy ustanie ten “gniew” Boży przeciwko grzechowi – “Ucieczka” teraz i w przyszłości – Pojednanie jest konieczne ze względu na przyjęty przez Boga plan – Człowiek przykładem dla aniołów i przyszłych stworzeń. 405

Wykład XV

“OKUP ZA WSZYSTKICH”

JEDYNA PODSTAWA POJEDNANIA

Pojednanie niemożliwe bez okupu – Zapewnione, ale nie wymuszone – Bycie Odkupicielem stało się łaską – Znaczenie okupu i odkupienia – Jaki okup został zapłacony za człowieka? – W ten sposób zostało zapewnione usprawiedliwienie z wiary – “Drogoście kupieni” – Przez kogo? – Od kogo? – W jakim celu? – Jak miłość współpracowała ze sprawiedliwością – “Okup za wszystkich” nie został cofnięty – Ojcowskie prawa pierwszego Adama nabyte przez drugiego Adama – Okup, nie odpuszczenie – Śmierć człowieka nie jest okupem – Fałszywe rozumowanie teorii uniwersalistycznych – Sprawiedliwość niezwiązana okupem – Jedyne imię – Metoda pośrednika pokazana w Mojżeszu – Okup, zastępstwo – Czy inny plan był możliwy? 421

Wykład XVI

SŁUŻBA POJEDNANIA

Służba pojednania powierzona Królewskiemu Kapłaństwu – Pomazani ku głoszeniu pojednania – Dlaczego radosna nowina nie jest doceniana – Rezultaty tej służby – Prześladowanie i chwała – W jaki sposób jest to próbą wierności – Tylko wierni mogą mieć udział w przyszłym dziele pojednania. 487

Cytowane przekłady Biblii

Biblia Gdańska, Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo
Biblijne, Warszawa (cytaty bez oznaczenia przekładu z za-

chowaniem oryginalnej ortografii oraz interpunkcji)

NB – Nowy Przekład, BiZTB, Warszawa 1975

BT – Biblia Tysiąclecia, wyd. III, Poznań-Warszawa, 1980

BP – Biblia Poznańska, Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 1973

KJ – King James Bible, Authorised Version, Biblia angielska zwana też przez autora przekładem powszechnym